BÙ NHÌN - (Làn Gió Rong Chơi - NXB VN)

Buø Nhìn

Baõi boài ven soâng queâ toâi, cöù ñeán muøa xuaân laïi xanh möôùt moät maøu ngoâ non nhö hai daûi luïa traûi ñoâi bôø, uoán löôïn theo doøng nöôùc trong vaét, eâm ñeàm chaûy veà mieàn haï.

Chuùng toâi ngaøy ngaøy caép saùch tôùi tröôøng ñi hoïc treân con ñöôøng quoác loä cuõng chaïy caëp keø vôùi doøng soâng thaân yeâu. Muøa xuaân trôøi ñeïp, naéng töôi roùi, töøng ñaøn chim töø ñaâu bay veà rôïp ñaát. Chuùng saø xuoáng baõi soâng nôi nöông ngoâ thöûa ñaäu, thi nhau thu hoaïch, chæ moät loaùng laø tan hoang.

Theo kinh nghieäm truyeàn ñôøi, con ngöôøi ôû ñaây laáy rôm raï boù thaønh thaân mình, tay chaân dang ra treân moät caùi coïc, choaøng cho noù caùi aùo raùch böôm hoaëc caùi aùo tôi roäng thuøng thình (khoâng ai coù quaàn vì chaúng ñeå laøm gì). Treân ñaàu, ñoäi cho noù caùi noùn côøi te tua, roài caém raûi raùc treân baõi, huø doïa ñaøn chim baát trò. Baét ñaàu töø sau teát, khi troàng træa haït gioáng, hoï ñaõ ñöa chuùng ra caém, coù caû nhöõng con naêm tröôùc duøng laïi. Ñaùm buø nhìn caøng nhieàu caøng toát, caøng döõ doäi caøng toát, neân caùc nhaø thi nhau troå taøi veõ vôøi laøm nhö thi hoa haäu thôøi trang ngaøy nay ôû nhöõng nôi ñoâ hoäi vaäy. Thaäm chí, sau naøy hoï coøn muoán naâng vieäc laøm aáy chaúng nhöõng laø chuyeän ngheà löu truyeàn sinh soáng maø coøn phaùt trieån thaønh muøa hoäi heø haøng naêm, nhö moät neùt vaên hoùa cuûa xöù sôû. Khi toâi vieát chuyeän naøy khoâng chöøng hoï ñaõ laøm xong hoà sô xin chöùng nhaän roài cuõng neân. Theo hoï thì ôû queâ chæ coù caùi ñoù laø ñaùng maët “vaên hoùa” ngoaøi ra khoâng theå kieám ñaâu ñöôïc thöù gì khaùc ñeå goïi laø coù di saûn truyeàn thoáng ñoï vôùi xung quanh.

Thaèng baïn ñoàng moân thôøi caép saùch cuûa toâi nay laø ñaàu choûm cuûa huyeän, hoâm noù vaøo hoïc boài döôõng quản lí hành chính maáy thaùng ôû Thaønh phoá. Toâi noùi: “Thôøi buoåi môû cöûa roài, trong khi caùc nôi ngöôøi ta thu huùt ñaàu tö aàm aàm, maø cöù veà baøn vôùi queâ mình thì caø giaät, loøng voøng hoaøi, roát cuoäc khoâng coù moät döï aùn naøo trieån khai ñöôïc”. Noù noùi:

- Chôi vôùi tuïi tö baûn laø phaûi caûnh giaùc, chuùng chæ coù vaøi thaèng xaùch tieàn sang, thöù naøy thöù kia sang, khoâng heà ñoå söùc lao ñoäng, trong khi haøng traêm haøng ngaøn ngöôøi cuûa ta laên ra laøm quaàn quaät maø lôïi nhuaän ñoøi chia ñoâi, thaäm chí noù hôn mình. Roõ raøng laø noù boùc loät mình ngay trong nhaø mình.

Toâi cöôøi: “ Neáu maøy ñang noùi nghieâm tuùc thì chuùng ta töø baïn thaân sang baïn cuõ maát”

Queâ toâi baây giôø muøa xuaân khoâng coøn nhöõng ñaøn chim bay veà rôïp ñaát nöõa, khoâng moät boùng, ngoaïi tröø soá ít oûi chim vöôøn vaãn baùm ñôøi naøy sang kieáp khaùc, vaãn beàn bæ chuyeàn caønh quanh quaån kieám nhöõng con coân truøng hoaëc chui nhuûi tìm con giun con deá. Theá maø ngöôøi ta vaãn muoán daáy leân vaø duy trì leã hoäi thi buø nhìn vaøo dòp muøa xuaân! Hoï noùi: “ coù nhöõng caùi troâng khoâng coù gì laø “vaên hoùa” nhöng laïi chính laø neùt vaên hoùa, baûn saéc daân toäc: ví nhö leã hoäi coàng chieâng ôû Taây nguyeân, chæ coù moät ñaùm ngöôøi toàng ngoàng ra maëc ñoäc caùi khoá beù tí nhaûy töng töng thì ñaâu coù gì  laø gheâ gôùm maø cuõng coøn ñöôïc coâng nhaän nöõa laø…..”.

Coù moät chaøng sinh vieân maïnh daïn nhöng leã pheùp hoûi hoï “Vaên hoùa laø gì”. Hoï ngheät ra moät luùc:

- Maøy chôi chöõ chuùng tao ñaáy haû, vaên töùc laø vaên minh, hoùa laø tieán hoùa chöù laø gì.

-  Coù phaûi vaên hoùa laø maûng thuoäc veà tinh thaàn, laø hoäi tuï, hun ñuùc nhöõng tinh hoa, nhöõng tieán boä cuûa moät coäng ñoàng, moät daân toäc….. theå hieän trong nhöõng ñöôøng neùt  cuûa caùc coâng trình kieán truùc, hoäi hoïa, thi ca vaø nhöõng thuaàn phong myõ tuïc… khoâng aï!.

- Ñuùng, ñuùng, ñuùng! chuùng tao cuõng ñònh noùi theá nhöng…, nhöng maøy vöøa noùi caùi gì maø nhanh quaù vaäy, ñaâu coù nghe kòp!.

Toâi lan man nghó veà chuyeän leã hoäi, nhöõng nhu caàu vaên hoùa thöïc söï trong saùng cuûa coäng ñoàng thöôøng vaãn bò söï vuï lôïi hoaëc nhaän thöùc hôøi hôït laøm meùo moù ñi.

 Phaûi chaêng vì tính cuïc boä, ích kæ hay vì só haõo khi thaáy ngöôøi coù maø mình khoâng thì thaät laø “thieáu vaên hoùa”.

 Phaûi chaêng hoï thöïc loøng laøm theá ñeå toû ra coù hieáu vôùi toå tieân, ñeå töôûng nhôù tôùi coâng ñöùc nhöõng ngöôøi giaû maø coù ích hôn ngöôøi thaät ……vv.

Toâi chôït nghó, nhöõng buø nhìn kia ñaâu coù giaû, noù trung thöïc ñeán traàn truïi, chæ coù moät boù rôm, moät caùi coïc, bò ngöôøi ñôøi khoaùc aùo maõo caân ñai vaøo maø thoâi. Chính ngöôøi ñôøi ñaõ ñaët teân môùi cho chuùng: Hình noäm, Bù nhìn… roài goïi chuùng laø giaû!

*

*     *

Cuoái muøa xuaân, ngoâ toát leân ngaäp ñaàu ngöôøi, troå côø nhôø gioù ñöa nhöõng haït li ti bay khoâng bieát meät moûi ñeán thuï phaán cho noaõn caùi laø ñaùm raâu non tô ñang ñoùn chôø ôû phía döôùi. Roài nhöõng baép ngoâ ôû ngang thaân phình leân, trong nhöõng daõy haït non traéng tinh laø moät dung dòch nhö söõa töôi nguyeân chaát, chuùng laø tinh tuùy cuûa caây daønh taëng cho ñôøi vaø duy trì noøi gioáng.

Moät coâ thoân nöõ khoûe khoaén maåy nôû, quaûy ñoâi thuøng töø trong laøng ra soâng gaùnh nöôùc. Böôùc chaân coâ tung taêng, caëp moâng naûy tanh taùch theo nhòp böôùc, boä ngöïc troøn caêng cuõng voã leân voã xuoáng phaäp phoàng. Coâ teân laø Duyeân, ñang laø ñoái töôïng saên ñoùn cuûa bieát bao chaøng trai trong vuøng. Coâ ñi qua baõi ngoâ non, loøng phôi phôùi tình ñôøi, töï nhieân thaáy boïng nöôùc trong coâ ñaõ ñaày, coâ nhìn tröôùc nhìn sau khoâng thaáy ai, lieàn reõ vaøo löng chöøng baõi, nôi chæ coù ngoâ vaø coâ, coâ keùo quaàn ngoài xuoáng. Vöøa töôùi ngoâ xong , chöa kòp ñöùng leân thì töï nhieân ñau ñieáng moät beân moâng, quay laïi thaáy moät con raén luïc maøu xanh nhö laù ngoâ. Coâ keâu aàm leân caàu cöùu. Thaät may, coù moät ngöôøi ñaøn oâng tình côø ñi qua (hi höõu laém môùi coù moät ngöôøi) nghe thaáy, voäi veït reõ nhöõng caây ngoâ chaïy vaøo vôùi coâ.

OÂng ta ngoaïm chaët hai tay vaøo moâng, choã veát caén ñeå naën noïc ñoäc ra, phaàn da thòt coâ trong tay oâng phoàng leân nhö chieác baùnh söøng boø, caêng leân theo nhòp boùp ñaåy maùu chaûy ra.

 Khi choùi buoát coù ñôõ daàn, coâ Duyeân môùi söïc nhôù laø mình ñang phôi caùi moâng traàn cho moät ngöôøi khaùc giôùi – laàn ñaàu tieân trong ñôøi. Coâ thaáy theøn theïn, coâ vôùi tay töø töø keùo chieác quaàn leân che bôùt (phuï nöõ queâ thôøi aáy laøm gì coù ñoà loùt) ngöôøi ñaøn oâng ñang maûi ñaùnh vaät vôùi caùi vuï noïc raén, phaät yù keùo phaét trôû xuoáng. Do quaù maïnh tay, voâ tình giöït ñöùt sôïi daây thun (loaïi daây caét töø ruoät xe ñaïp) vaø xeù toaïc moät ñoaïn vaûi töø löng quaàn tôùi ñuõng.

- Yeân naøo, chaéc coøn noïc ñoäc ñaáy, ñöøng chuû quan, khinh suaát.

OÂng ta laïi hí huùi naén boùp moät luùc laâu nöõa, theo baøi baûn chöõa trò cuûa mình, oâng töø töø cuùi xuoáng ñaët mieäng vaøo choã bò caén, huùt laáy maùu roài nhoå sang moät beân. Roài laïi ñaët mieäng vaøo muùt nöõa, muùt nöõa, muõi oâng cuõng ngaäp xuoáng taám moâng traéng loáp. Coâ gaùi thaáy khoûe ra nhö luùc bình thöôøng, thaäm chí hôn theá. Moät caûm giaùc noùng ran töø nôi moâng lan ra raát nhanh khaép cô theå. Ngöôøi ñaøn oâng thaät coù ngheà, chaúng nhöõng laøm coâ gaùi laønh laïi maø coøn khoûe khoaén leân, raïo röïc ra, coâ thaáy höng phaán khoâng taû noåi. Hai baøn tay ngöôøi ñaøn oâng thoâi khoâng naén boùp moät choã nöõa maø rôø raãm sang nôi khaùc, nhöõng ngoùn tay luoàn tröôøn nhö luõ raén nhöng khoâng caén choùi ñau maø traùi laïi….

Moät thaèng Buø nhìn cao leâu ngheâu ngoaûnh veà phía hoï, bò gioù ñaåy lay ñöa nhö ñang laéc ñaàu xua tay, buø nhìn cuõng chæ laøm ñöôïc vaäy! Noù chæ laø Buø nhìn thoâi.

Nhìn vaøo baõi ngoâ ñang vaãy laù xaïc xaøo theo gioù, khoâng ai nghó phía döôùi goác, trong loøng noù coù nhöõng cuoäc ñôøi cuõng baét ñaàu phoâi thai...

Ngöôøi ñaøn oâng do “giöõa ñöôøng gaëp caûnh baát baèng…” ñoät xuaát neân chöa chuaån bò theå löïc, töø saùng chöa coù gì boû buïng neân khoâng qua noåi ñænh ñeøo ngoaïn muïc. OÂng naèm thöôït ra, ngöng thôû. Duyeân ta hoát hoaûng, khoâng bieát laøm sao, lay maõi chaúng aên thua. Cuøng ñöôøng, coâ gheù ngöïc mình vaøo mieäng oâng, coá naën vaøi gioït söõa non, nhöng laøm gì ñaõ coù! Coâ ngöûa maët leân thaát voïng, chôït nhìn thaáy cöùu caùnh: “Söõa ngoâ- ñuùng roài”.

Coâ vôùi tay beû moät baép xeù ra, ngoaïm maáy ngoaïm nhai nat roài môùm cho ngöôøi ñaøn oâng.

Luùc laâu sau, khoâng bieát laø do chuùt chaát boå töø trong haït tieát ra hay do höông ñôøi noàng ñöôïm oâng ñang nhaän ñöôïc maø oâng thaáy mình caàn phaûi tieáp tuïc cuoäc chinh phuïc, phaûi laø quaùn quaân Mayoâ ñoû, oâng chöa theå boû ñi veà coõi khoâng laø gì, trong khi moïi thöù ñang baøy ra tröôùc maét.

Theá môùi bieát, ñaàu goái caét khoâng coøn gioït maùu vaãn coøn chuyeän loâi thoâi.

Theá môùi bieát, vì sao “coù thöïc môùi vöïc ñöôïc ñaïo”, vì sao caây ngoâ chæ ñöùng sau caây luùa.

Queâ toâi – töø sau chuyeän coâ Duyeân, caâu: “treân boäc trong daâu” ñaõ ñoåi thaønh: treân boäc trong ngoâ

***

Ñaõ gaàn boán möôi naêm, coù thôøi ngöôøi ta khoâng coøn thaáy boùng daùng nhöõng thaèng, nhöõng con buø nhìn ñaâu nöõa, ñôn giaûn laø chaúng coøn coù ñaøn chim naøo bay veà phaù haïi. Nhöng gaàn ñaây laïi ruïc ròch khoâi phuïc laïi truyeàn thoáng… laøm buø nhìn, di saûn vaên hoùa ñaëc tröng rieâng.

Chaéc cuõng chæ vì theá! chöù hoï thöøa bieát buø nhìn ñaâu coù huø doïa ñöôïc baø Duyeân.