Links - Liên kết dến các trang Website. Blogspot, fb, chuyên trang thơ THI YÊN ĐÌNH NGUYÊN

16 tháng 3, 2000

** Napoléon Bonaparte


NAPOLEON
Category: LàngVăn - KIMC TÂYĐÔNG, Tag: CLB ThơVăn TYĐN,Văn Thơ
01/01/2011 11:18 pm
Napoléon Bonaparte
1 VĨ NHÂN có 1 không 2 trong lch s nhân loi VA LÀ HOÀNG Đ NƯC NÀY LI VA LÀ VUA NƯC KIA, VA TÀI THAO LƯC TR QUC BÌNH THIÊN H LI VA SIÊU PHÀM V VĂN CHƯƠNG, 1 HOÀNG Đ TOÀN TÀI MÀ RT ĐA TÌNH (bao ph n tuyt sc châu âu mà li chn góa ph N BÁ TƯC ZOSEPPHINE (t nhiên là đp), trong 10 bc thư tình hay nht thế gii mi thi đi có 1 bc ca NAPOLEON...
 THI YÊN ĐÌNH NGUYÊN trân trong gii thiu
Napoleon I
Hoàng đế Pháp; Vua Ý
Đ nht tng tài
Ti v
 10 tháng 11 năm 1799 – 18 tháng 5 năm 1804
Tin nhim
Không có (Chế đ đc chính)
Kế nhim
Bn thân (trên cương v Hoàng đế Pháp)
Tr
 20 tháng 3 năm 1804 – 11 tháng 4 năm 1814
(9 năm, 328 ngày)
1 tháng 3 năm 1815 – 22 tháng 6 năm 1815 (94 ngày)
Đăng quang
2 tháng 12 năm 1804
Tin nhim
Bn thân (trên cương v Đ nht tng tài)
Kế nhim
Vua hoặc hoàng đế
 (de jure)
Tr
 17 tháng 3 năm 1805 – 11 tháng 4 năm 1814
Đăng quang
26 tháng 5 năm 1805
Tin nhim
Không có
Kế nhim
Không có

[hin]Hu du
Tên đy đ
Napoleon Bonaparte
Hoàng tc
Thân ph
Thân mu
Sinh
15 tháng 8 năm 1769
AjaccioCorsicaPháp
Mt
5 tháng 5 năm 1821
LongwoodSaint Helena
An táng
Napoléon Bonaparte (tiếng PhápNapoléon Bonaparte; phát âm tiếng Pháp: [napoleɔ̃ bɔnɑpaʁt] ; 15 tháng 8 năm 1769 – 5 tháng 5năm 1821Hán-VitNã Phá Luân) là mt nhà quân s và chính tr kit xut ca nưc Pháp sau cucách mng Pháp. Ông là ngưi lp ra triu đi Bonaparte. Ông tr thành Hoàng đế Pháp t năm 1804 đến năm 1815 vi tên hiu là Napoléon I. Vi nhng ci cách v pháp lut, B lut Napoléon, đã có nhng nh hưng ln đến nn chính tr trên toàn thế gii, nhưng ông đã đ li nhng du n sâu sc trong vai trò ca mình trong các cuc chiến tranh chng Pháp đưc dn đu bi hàng lot liên minh, cuchiến tranh Napoléon, ông đã thiết lp quyn bá ch trên phn ln lc đchâu Âu và tìm cách truyn bá nhng lý tưng cách mng ca mình. Nh kết qu ca nhng cuc chiến, và nhng thành công ca ông trong nhng cuc chiến, ông đưc coi là mt trong nhng nhà quân s ln nht, li lc nht mi thi đi.
Napoleon đưc sinh ra  Corsica, trong mt gia đình quý tc ca Ý, ông đưc đào to thành mt s quan pháo binh Pháp. Bonaparte ni lên theo Đ nht Cng hòa Pháp và dn dt thành công nhiu chiến dch chng lliên minh th nht và th hai chng Pháp. Ông đã t chc mt cuc đo chính và t đưa mình tr thành v Tng tài đu tiên; năm năm sau đó Thưng vin Pháp tuyên b ông s tr thành Hoàng đế Pháp. Trong thp niên đu tiên ca thế k 19, Đ nht Đế chế Pháp dưi s dn dt ca Napoléon đã tham gia vào mt lot xung đt, cuc chiến tranh Napoléon, liên quan đến quyn bá ch châu Âu. Sau mt lot chiến thng, Pháp bo đm v trí thng lĩnh trong lc đa châu Âu, và Napoléon duy trì nh hưng ca Pháp thông qua s hình thành ca mt liên minh rng ln và cùng vi các nưc chư hu ca mình đ loi tr các quc gia châu Âu khác. Các chiến dch ca Napoléon đưc nghiên cu ti các hc vin quân s trên khp thế gii.[1]
Cuc xâm lưc Nga năm 1812 đánh du mt bưc ngot ln trong vn may ca ông. Lc lưng Grand Armée ca ông đã gp tht bi, hư hi nng và không bao gi có th khôi phc. Năm 1813, Liên minh th sáu đã đánh bi quân đi ca ông tLeipzig, năm sau Liên minh xâm lưc Pháp, buc Napoleon phi thoái v và b lưu đày ông đếđo Elba. Chưa đy mt năm sau, ông thoát khi Elba và tr li cm quyn, nhưng đã b đánh bi trong trn Waterloo vào tháng 6 năm 1815. Napoleon đã dành sáu năm cui cùng ca cuc đi mình trong s giám sát ca ngưi Anh trên đo Saint Helena. Khám nghim t thi kết lun ông đã chết vì ung thư d dày.
Mc lc
  [n
·                                 1 Tiu s
·                                 2 Khi đu s nghip
o                                        2.1 Cuc vây hãm Toulon
o                                        2.2 Xâm lưc Ai Cp
·                                 3 Con đưng vinh quang
·                                 4 Chiến dch Bc Ý
·                                 5 Tình hình kinh tế nưc Pháp t năm 1800 đến năm 1805
·                                 6 Nhng ci cách ln
·                                 7 Đ nht đế chế
o                                        7.1 Thi kì chiến tranh
§                                                 7.1.1 Trn Trafalgar
§                                                 7.1.2 Trn Austerlitz
§                                                 7.1.3 Chiến tranh vi Liên minh th tư
·                                 8 Nưc Pháp nhng năm 1809-1812
o                                        8.1 Chiến tranh kinh tế vi nưc Anh
o                                        8.2 Chiến dch nưc Nga
o                                        8.3 Rút lui
·                                 9 Nưc Pháp nhng năm 1813-1814
·                                 10 Đế chế kết thúc
·                                 11 Vương triu 100 ngày
o                                        11.1 Trn Waterloo
§                                                 11.1.1 Din biến
·                                 12 Cái chết ca Napoléon
·                                 13 Chiu cao ca Napoléon
·                                 14 Danh ngôn
·                                 15 Ph h
·                                 16 Chú thích
·                                 17 Tham kho
o                                        17.1 Trích dn
o                                        17.2 Tài liu tham kho
·                                 18 Liên kết ngoài
[sa]Tiu s
Napoléon Bonaparte là đa con th hai trong mt gia đình có tám ngưi con tCasa Buonaparte  AjaccioCorsica, vào ngày 15 Tháng Tám năm 1769, mt năm sau khi hòn đo này đưcng hòa Genoa chuyn giao cho Pháp. Ông đưc đt tên là Napoleone di Buonaparte (mc dù ngưi anh ca ngài, ngưi đã qua đi t lúc còn u thơ, cũng mang tên là Napoleone) và đưc gi bng tên này cho đến hai mươi tui, sau đó ông ly tên là Napoléon Bonaparte cho có v Pháp hơn.[2][chú thích 1]
Cha ca Napoleon, Carlo Buonaparte
Corsica Buonaparte có ngun gc t gii quý tc nh Ý, nhng ngưi đã đếCorsica tLiguria t thế k 16. [3] Cha ca ông là Nobile Carlo Buonaparte, mt lut sư. Ngưi có nh hưng đế phn ln thi thơ u cNapoléon là m ông, Letizia Ramolino, là mt ngưi m nghiêm khc, có k cương.[4]. Ông có mt anh traiJoseph và sáu ngưi em LucienElisaLouisPaulineCaroline và Jérôme. Có hai đa tr khác, mt trai mt gái, nhng ngưi đưc sinh ra trưc khi Joseph qua đi.[5] Napoleon đưc ra ti như mt ngưCông Giáo ngay trưc sinh nht th hai ca mình, vào ngày 21 tháng By năm 1771 tnhà th Ajaccio.[6]
Napoléon t nh đã th hin tính cách cng rn và có tinh thn dũng cm cũng như mưu trí. S giàu có ca gia đình ni lo vi thân phn ca ngưi cha đ sc cho ông mt cơ hi ln hơn đ phát huy tài năng ca mình, tìm đưc ch tt hơn Corsica.[7] Trong tháng mt năm 1779, Napoleon đã đưc ghi danh ti mt trưng tôn giáo Autun, nưc Pháp, đ hc tiếng Pháp, và tháng năm, ông đưc nhn vào mt hc vin quân s tBrienne-le-Château.[8]. Cu đc theo ging Corsica và không th đánh vn đúng cách.[9] Khi đó cu bé Napoléon hay b bn bè trêu chc vì cu nói tiếng Pháp không đưc nhanh và chun như nhng ngưi bn khác.[10][chú thích 2] Nhưng mt viên giám th quan sát thy Napoleon là hc sinh rt ni tri, đc bit là vi môn Toán hc và Lch s... cu bé này s làm mt thy th xut sc.[12][chú thích 3] Lúc đu ông mun hc v hi quân nhưng do ý mun ca m, ông quyết đnh hc ngành pháo binh, chính đây là cái nôi đu tiên to ra mt v ch huy lc quân tài gii cho nưc Pháp. Sau khi hoàn thành nghiên cu ca ông tBrienne năm 1784, Napoleon đưc nhn vào École Militaire  Paris; điu này đã kết thúc tham vng hi quân ca mình, đã khiến ông phi xem xét mt ng dng cho Hi quân Hoàng gia Anh.[14] Thay vào đó, ông đưc đào to đ tr thành mt sĩ quan pháo binh và cái chết ca cha cu làm gim thu nhp ca mình, đã buc phi đ hoàn thành các quá trình hc hai năm trong mt năm.[15] Ông đã tr thành ngưi Corsica đu tiên tt nghip t Militaire Ecole[15] và đưc kho sát bi nhà khoa hc ni tiếngPierre-Simon Laplace, ngưi mà Napoleon sau đó đã b nhim vào Thưng vin.[16]
[sa]Khi đu s nghip
Ngày 14 tháng 7 năm 1789Cách mng tư sn Pháp bùng n lt đ chế đ quân ch, h đã cho phép ông Pasquale Paoli tr v đo Corsica và vào tháng 9 năm đó, Napoléon cũng quay v ngh ti đo này. Ti quê hương, Napoléon mun tham gia vào phong trào ca ông Paoli nhưng v lãnh t ca phong trào chính tr đa phương này đã không tin tưng chàng thanh niên Napoléon vì ngưi cha, ông Carlo, đã không trung thành vi lý tưng tranh đu cho đa phương. Do b gt ra khi nhóm đu tranh và b tht vng, Napoléon tr li nưc Pháp và vào tháng 4-1791, đưc b nhim làm Trung Úy ti Trung Đoàn Pháo Binh th 4, đóng tValencia. Chính ti nơi này, Napoléon đã tham gia vào Câu Lc B Jacobin, mt hi chính tr cp tiến, lúc đu ch trương mt nưc cng hòa dân ch. Napoléon đã tr nên ch tch ca câu lc b và trong các ln phát biu, thưng công kích các nhà quý tc, các giám mcvà các thy tu.
Tháng 9 năm 1791, Napoléon xin ngh phép và tr v sng ti đo Corsica trong 3 tháng, và trong thi gian này, ông đã phc v trong quân đi đa phương ca đo. S tham gia vào câu lc b Jacobin và khuynh hưng chính tr cp tiến ca Napoléon đã gây nên s bt hòa gia Napoléon và ông Paoli, mt ngưi bo hoàng. Sau khi cuc Cách Mng Pháp xy ra và vuaLouis XVI b hành quyết vào tháng 1-1793, thì ông Paoli vi ch trương tách đCorsica ra khi nưc Pháp, đã tuyên b Napoléon là k b đt ra ngoài vòng pháp lut. Các ngưi trong gia đình Buonaparte đành phi ri khi hòn đo, chy qua đt Pháp. Sau đó, Napoléon tr v phc v trong Quân đi Pháp và đóng ti thành ph Paris.
[sa]Cuc vây hãm Toulon
Bài chi tiết: Cuc vây hãm Toulon
Năm 1792, Napoléon mang cp bc Đi úy ri phc v ti Nice vào tháng 6, 1793. Vào thi gian này, Napoléon đã viết mt bài báo, có tên là “Souper de Beaucaire” qua đó ông kêu gi nhng ngưi Cng hòa phi đoàn kết chung quanh nhóm Jacobin, là nhng ngưi càng ngày càng tr nên cp tiến hơn. Ti cui tháng 8, 1793, đo quân cHi Ngh Quc Ưc đã chiếm đưc thành ph Marseille nhưng đã b chn li ti thành ph Toulon là căn c ca Phe Bo hoàng, nhng ngưi này đang kêu gi s tr giúp ca quân đi Anh.[17] Trong mt trn đánh ti Toulon, do v ch huy Pháo Binh ca đo quân cách mng b thương và cũng do li đ ngh ca y viên chính tr Antoine Saliceti là mt ngưi đo Corsica và là bn vi gia đình, Napoléon đưc đ ngh gi chc ch huy trưng Trung Đoàn Pháo Binh, đưc thăng cp bc Thiếu Tá vào tháng 9 và tham d vào công cuc vây hãm thành ph Toulon. Chính ti nơi này, Napoléon đã bc l kh năng ca mt v tưng tài và mt nhà lãnh đo uy dũng.[18]
Vào tháng 12, 1793, Napoléon ra lnh đt các khu đi bác trên cao, hưng v hi cng Toulon và bn vào các tàu chiến Anh, vì vy hm đi Anh phi rút lui và quân Cách Mng Phápđã chiến thng ti Toulon. Do chiếm đưc thành ph này, Napoléon đưc phong chThiếu Tưng lúc mi 24 tui. Augustin de Robespierre, y viên chính tr ca Quân Đi Cách Mng Pháp, đã phi gi cho ngưi anh là Maximilien Robespierre khi đó là ngưi đng đu chính quyn Pháp và là mt trong các nhà lãnh đo ca thi kỳ khng b, mt bc thư ca tng“công lao ưu vit” ca viên sĩ quan tr Napoléon Bonaparte, thuc đng Cng Hòa. Napoléon đã thành công vì biết áp dng khéo léo mt k thut quân s mi là Pháo binh vào chiến tranh.[19]
[sa]Xâm lưc Ai Cp
Person on a horse looks towards a giant statue of a head in the desert, with a blue sky
Bonaparte trưNhân sư (khong. 1868) ca Jean-Léon Gérôme, Lâu đài Hearst
Sau khi đã chiến thng đưc nưÁo và tr v Paris, Bonaparte mang nhiu tham vng ln nhưng ông thy chưa có đ nh hưng tác đng ti chính quyn trung ương. Vào thi by gi, phn ln các nưc trên lc đa châu Âu đu phi quy phc nưc Pháp, ngoi tr nưc Anh.[20]
Vào cui năm 1797, Hi Đng Chp Chính mun thc hin mt cuc đ b qua nưc Anh nên đã ch đnh Napoléon ch huy công cuc vin chinh qua eo bin Manche. Sau mt cuc thanh tra ngn hn vào tháng 2 năm 1798, Napoléon tuyên b rng cuc xâm chiếm nưc Anh ch thc hin đưc sau khi nưc Pháp làm ch đưc mt bin và ông đã đ ngh nên đánh phá các ngun tài nguyên ca nưc Anh bng cách chiếm đóng x Ai Cp và như vy, đe da con đưng dn tn Đ.[21] Napoléon mun bt chưc li chinh phc cAlexandros Đi Đếbng cách chiếm đot đế quc phía đông gAi Cpn Đ, các min đTrung Đông và Vin Đông. Đ ngh ca Bonaparte đưc v B Trưng Ngoi Giao là Talleyrand ng h và đưc các nhân vt lãnh đo Hi Đng Chp Chính chp thun ngay, vì chính các v này cũng đang mun đy đi xa v tưng tr nhiu tham vng là Napoléon Bonaparte.[22]
Vào tháng 5 năm 1798, Bonaparte bt đu cuc vin chinh ti Ai Cp vi 38,000 quân. Các chiến thng bt đu: pháo đài Malta ca các Hip sĩ Cu tế b tht th vào ngày 10-6-1798, ri thành ph Alexandria cAi Cp đu hàng vào ngày 1 tháng 7.[23] Napoléon đã đánh bi các k cai tr x Ai Cp có tên là nhóm Mamluk, trong trn đánh gKim T Tháp, ngoài Cairo.[24] Rđng bng sông Nil b chinh phc rt nhanh chóng. Nhưng, vào ngày 1 tháng 8, 1798, hm đi Pháp b neo ti Vnh Abu Qir đã b hoàn toàn phá hy bi hm đi Anh ca Đô ĐHoratio Nelson trong trn thy chiến Sông Nil khiến cho đoàn quân Pháp b mc kt trong min đt mà h đã chinh phc đưc và b ct đt các ngun tăng cưng và tiếp tế. Cũng vào thi gian này, Napoléon đã c gng đưa vào x Ai Cp các đnh chế chính tr, cách qun tr và tài năng k thut ca tây phương. Quc gia bo h Ai Cp là Th Nhĩ Kỳ bèn liên minh vi các nưc Anh, nưNga và tuyên chiến vi nưc Pháp vào tháng 9 năm đó. Đ ngăn chn cuc tn công ca Th Nhĩ Kỳ vào x Ai Cp và có l cũng vì mun tr v đt Pháp bng con đưng Anatolia, Napoléon đã đưa quân qua Syria vào tháng 2 năm 1799, tiến ti pháo đài Acre (ngày nay là Akko, thuc nưc Do Thái) và đoàn quân Pháp đã b chn đánh thm bi ti nơi này. Napoléon đành phi rút v Ai Cp và khi ti Abu Qir, gn Vnh Abu Qir, ông đã đánh thng 10,000 quân Th Nhĩ Kỳ vào tháng 7 năm 1799.[25]
Tht bi ca quân Cách mng Pháp titrn đánh trên sông Nil
Trn sông Nil đã cho ngưi châu Âu thy rng Napoléon Bonaparte không phi là vô đch và các nưc Anh, Áo, Nga, Th đã hp thành mt liên minh quân s mi, chng li nưc Pháp.[26] T mùa xuân năm 1799, quân đi Pháp b thua nhiu trn ti nưc Ý và đã phi rút lui khi phn ln bán đo Ý Đi Li. Nhng tht bi quân s này đã gây nên các xáo trn trong nưc Pháp. Ngày 30 tháng Prairial (18 tháng 6, 1799), mt cuc đo chính đã loi ra ngoài Hi Đng Chp Chính các nhân vt ôn hòa và đưa vô Hi Đng này các đng viên Jacobin, là các ngưi cc đoan.[27] Nhưng hoàn cnh chính tr vn không n đnh. Mt trong các nhân vt lãnh đo Hi Đng Chp Chính là ông Emmanuel Sieyès đã tin chc rng ch có chế đ đc tài quân s mi ngăn nga đưc vic phc hưng chế đ quân ch. Ông Sieyès tuyên b: “Tôi đang tìm kiếm mt cây gươm”. Hi Đng Chp Chính đã ra lnh cho Napoléon tr v đt Pháp.[28]
Tình hình chính tr ti nưc Pháp vào lúc này rt thun tin cho Napoléon. Vic phc hi nhóm đng viên Jacobin khiến cho các k ôn hòa lo ngi s xy ra mt thi kỳ khng b mi, h trông đi mt chính quyn mnh, ngăn chn đưc khuynh hưng cp tiến này. Cũng vào thi gian này, Hi Đng Chp Chính đã thiết lp nên 4 nưc cng hòa v tinh là các x Batavian (Hà Lan), Helvetian (Thy Sĩ), Roma (Ý) và Parthenopean (Naples).[29] Các nhà lãnh đo nưc Áo, hay h Habsburg, vì thế rt lo ngi nh hưng ca nưc Pháp ti các min đt Ý thuc nưc Áo trưc kia, và Sa Hoàng Pavel I (tr vì 1796-1801) lo s Napoléon s làm hư hi các quyn li ca nưc Nga ti vùng Đa Trung Hi.[30] Đế Quc Pháp mi m đã làm lch đi s thăng bng chính tr ca châu Âu nên các nưc Anh, Áo và Nga đã lp nên liên minh quân s th hai và trong năm 1799, quân đi Nga dưi quyn ca Tưng Aleksandr Suvorov (1729-1800) đã nhiu ln đánh bi quân đi Pháp và Tưng Suvorov tr nên v anh hùng ca châu Âu.[31] Vào tháng 8 năm 1799, quân Pháp b đy ra khi lãnh th Ý và phn ln các nưc cng hòa Pháp b sp đ. Chính vào lúc này, lãnh th Pháp đang đng trưc nguy cơ b xâm lăng. Có nhiu âm mưu phn cách mng. Chế đ Cng Hòa đang cn cp cu. Tháng 8 năm 1799, Napoléon Bonaparte lên tàu, ln v Pháp, giao quyn ch huy đoàn quân Ai Cp cho Tưng Jean Kleber.[32]
[sa]Con đưng vinh quang
Năm 1795, sau mt thi gian không đưc trng dng, vn may li đến vi Napoléon. Do quân bo hoàng tiến hành bo lon tParis, tình hình tr nên hết sc nghiêm trng, chính ph quyết đnh b nhim Napoléon làm ph tá cho T tưc Barras, tư lnh quân cnh v Paris. Vi pháo binh trong tay, Napoléon đã nhanh chóng dp tt cuc bo lon. K t đó con đưng công danh ca ông đã rng m.
[sa]Chiến dch Bc Ý
Năm 1796 các nưAnhNgaÁo liên kết vi nhau tp trung tn công nưPháp. Chính ph Pháp phái 4 đo quân tiến đánh. Napoléon đưc b nhim làm tư lnh đo quân th 4 tiến đánh nưÝ đ kim chế quân Áo. Ch trong mt thi gian ngn, ông đã đánh tan tác quân Áo tÝ và tiến quân vào bn th nưÁo ti sát kinh đô Wien làm Áo phi ký hip đnh đình chiến. Đoàn quân chiến thng ca Napoléon tr v Paris trong vinh quang rc r.
§              
Napoléon trong chiến dch bÝ năm 1796

§              
Napoléon đi thămJaffa-Israel-Tranh ca Antoine-Jean Gros

§              
Thng chế Murat ca Napoléon trong trn Abukir-Chiến dch vin chinh sang Ai Cp 1797

§              
Napoléon  Arcole trong chiến dch  Ý
[sa]Tình hình kinh tế nưc Pháp t năm 1800 đến năm 1805
Trong khi đó ti châu Âu tình hình li chuyn biến theo chiu hưng xu cho nưc Pháp, quân Pháp b đánh bi trên chiến trưng, các vùng đt ti Ý đu b mt. Napoléon quyết đnh tr v Pháp.Ti đây, đưc s ng h ca dân chúng và quân đi, ngày 9 tháng 11 năm 1799, Napoléon làm cuc chính biến, tr thành chp chính quan cao nht ca nưc Pháp, vi danh v Đ nht Tng tài (Premier Consul). Đó là cuc chính biến tháng Sương mù (tháng Brumaire).
Năm 1800, Napoléon thân chinh cm quân vưdãy Alps đánh vào Ý, quân Áo ti Ý b Napoléon đánh tan tác, ttrn Marengo, quân đi Áo b đánh bi hoàn toàn.
Sau nhng tht bi nng n, liên quân Anh, Áo, Nga phi ký Hòa ưc Amiens, công nhn nhng vùng đt mà Napoléon chiếm đưc thuc v nưc Pháp. Anh còn phi tr li cho Pháp nhng thuc đa b mt trong thi gian chiến tranh.
Napoléon đã nhanh chóng đánh bi nhng k thù ca nưc Pháp. Tháng 1 năm 1804, cnh sát Pháp phá v mt âm mưu ca phe bo hoàng ám sát ông. Ông quyết đnh tái lp chế đ quân ch, vi lý l rng phe Bourbon s không th tr v nếu s kế v ca h Bonapart đưc hiến đnh. Đi l đăng quang ca ông đưc t chc tNhà th Đc Bà Paris ngày 2 tháng 12 năm 1804. Thay vì đ Giáo hoàng Pius VII đt vương min lên đu mình, Napoléon đã git chiếc vương min t tay Giáo hoàng đ t đi lên đu, ngm ý không hoàn toàn chu phc uy quyn ca Tòa thánh[33]. Ông tr thành Hoàng đế Napoléon I, và phong bà Joséphine làm Hoàng hu. Tiếp đó, ngày 26 tháng 5 năm 1805, ti nhà th thành ph Milano, Napoléon t phong làm vua nưc Ý và vua x Lombardy.
[sa]Nhng ci cách ln
Sau khi lên ngôi hoàng đế, Napoléon đt ra mi qun ca Pháp mt qun trưng và công vic ca h là thanh tra, giám sát và x lí toàn b mi vic trong qun đó. Các tng thng Pháp là nhng ngưi đưc b nhim mt hay nhiu qun trưng mi khác mi khi qun trưng cũ đã hết nhim kì. Các th trưng thì do Đ nht Tng tài b nhim. Ngoài ra Napoléon còn tung ra 1 lc lưng đip viên đông đo nhim v đi quân này là giám sát hành đng tt c mi ngưi dân và c quan chc nhà nưc. Đi quân này đưc che đy bng 1 cơ quan riêng bit gi là b công an trc thuc tng tài th nht.[cn dn ngun] Da theo các lut l La Mã thi C đi, Napoléon đã biên son thành công b lut Napoléon gm 2281 điu. Nh b lut đó ông đã biến Pháp tr thành mt đế chế rng ln gn bng châu Âu. Đ mun đế chế giàu có hơn Napoléon ra lnh mi qun phi xây dng mt trưng Đi hc ln và mang tên Napoléon. Ông cũng mun trích mt na s tin trong kho đ đào to các sinh viên sau này s tn tâm phc v chế đ. Ngoài ra Napoléon còn kim soát c báo chí, sách v và các bui biu din cho sinh viên.
[sa nht đế chế
Ch nghĩa đế quc ca Napoléon đã th hin rõ ràng qua “H Thng phong ta Lc đa”. Đây là chương trình mun điu hành nn kinh tế ca toàn th châu Âu bng các mc tiêu chính tr, kinh tế và quân s, và qua mt chính sách làm sao xây dng nn xut cng ca nưc Pháp và làm tê lit nn kinh tế ca nưAnh. Dưi nh hưng ca Pháp là các nưĐan MchNa UyPh và đế quc Áo. 42 triu ngưi dân đã nm dưi quyn hành ca Napoléon Bonaparte. Bên ngoài nh hưng ca Hoàng Đế Napoléon là các nưAnhNgaThy Đin và Th Nhĩ Kỳ. Đ trit tiêu nưc Anh, Napoléon đã ký đo lut Berlin năm 1806, cm đoán mi mu dch vi các hi đo Anh và h lnh bt gi mi tu bin Anh cũng như tch thu các tài sn, hàng hóa ca ngưi Anh. Nưc Anh đã phn ng li bng cách bt buc các tu bin trung lp phi tr thuế ti các hi cng Anh trưc khi ch hàng qua nưc Pháp.
[sa]Thi kì chiến tranh
Napoléon biết xây dng mt lc lưng quân s hùng hu nên ông đã bt đu thc hin nhng tham vng chinh phc to ln ca mình. T năm 1804 đến năm 1813 đi quân Pháp tăng t 400.000 ngưi đến hơn 1.000.000 ngưi. Nhng ngưi vào quân đi phi tri qua 2 tháng luyn tp và hc cách s dng vũ khí. Sau đó h đưc phân chia v nhim v ca quân đi tùy theo nhu cu ca h. Nh vy quân Pháp mi tr thành đi quân hùng mnh nhchâu Âu thi đó.
Quân phc ca Grande Armée (Đi quân) ca Napoléon. Mi đơn v có quân phc khác nhau
[sa]Trn Trafalgar
Năm 1805, Napoléon chun b quân đi đ chiếm li các cng ca Pháp đang nm trong tay lc lưng thy binh Anh. Tháng 10 năm 1805, t cng CadixToulon và Ronhefort Napoléon ra lnh cho các chiến hm nh tn công thy binh Anh biManche. Vào ngày 21 tháng 10 năm1805, lc lưng Hi quân Hoàng gia Anh tn công liên quân Pháp - Tây Ban Nha trong trn thy chiến tTrafalgar. Trn chiến din ra tht quyết lit, thy binh Anh chiến đu dũng mãnh, tiêu dit đưc rt nhiu quân Pháp. Hi quân Hoàng gia Anh đi thng, Hi quân ca Napoléon b thm bi tơi bi. Trong khi nhân Anh vui mng vi chiến thng lng ly, tht bi thê thm này đã phá tan tành cái mng xâm lưc nưc Anh ca Napoléon.[34] Sc mnh thy binh ca Napoléon b phá sch, trong khi nưc Anh vươn lên làm lit cưng thy quân s mthế gii[35]
[sa]Trn Austerlitz
B trí binh lc ca phe Nga - Áo và Pháp ngay trưc khi khai trn Austerlitz
Trn Austerlizt din ra ti cánh đng Austerlizt  Moravia. Phía bc chiến trưng là hai ngn đi Santon và Zuran nm trên trc Đông/Tây, nhìn ra hưng Olmutz/Brno. Phía Tây là làng Bosenitz, còn gia hai gn đi là sông Bosenitz (sông này là ph lưu ca sông Goldbach), chy xung phía Nam qua các làng Kobelnitz, Sokolnitz, Telnitz gia bn đ. gia chiến trưng là cao đim Pratzen, mt v trí chiến lưc quan trng. Do đa thế trên cao, bên nào chiếm đưc vùng đt cao này s d dang khong chế vùng xung quanh. Quân Pháp đưc b trí theo trc bc-nam, và đóng phía Tây (xem bn đ).
Đi quân gián đip đông đo đã cho Napoléon biết rt rõ ý đ liên quân: ct đt đưng liên lc ca mình v Viên, tc là s tn công cánh phi quân Pháp vào khu vc Tây-Nam ca bn đ. Tuy nhiên ông đ đây mt lc lưng nh, ra lnh t th và có v như c tình kéo dài nó đ cho liên quân tn công. Lí do là, vì nó đưc ch huy bi v nguyên soái Davout dày dn, vì khu vc này đưc mt h thng sông h bo v, và vì ông đã to ra mt đưng liên lc mi Brunn-Iglau phía Tây Bc bn đ. Ch này ông cũng ch đ mt đo quân nh đ phòng th.
Liên Quân Nga-Đc-Áo tn công
Trái li, lc lưng chính ca ông tp trung mt trn trung tâm, đi din vi cao đim Pratzen. Khi quân đng minh tn công vào cánh phi, h s b phòng tuyến sông h chn li và s h sưn cho quân Pháp li dng. Lúc đó quân Pháp s đt phá lên cao đim Pratzen và t đó, đánh vào mt sơ h sau lưng và sưn liên quân.
Trưc khi khai trn, Nga hoàng đã trut quyn ch huy ca Kutuzov và t nm ly quân đi. Tuy nhiên, trên danh nghĩa thì Kutuzov vn là tư lnh, nghĩa là s lãnh hết mi trách nhim thay cho Hoàng đế nếu liên quân tht bi. Sơ dĩ có vic này là do Nga hoàng, như bt kỳ mt v Hoàng đế nào khác, đu nghi ngi cp dưi tài gii hơn mình.[cn dn ngun] Thêm vào đó, nhng tác đng ca các viên tưng ngưi Đc trong b tham mưu liên quân Nga - Áo cũng nh hưng đến vic này. H c gng đ đánh ngưi Pháp đến ngưi Nga cui cùng. Trong khi đó thì Kutuzov không mun m trn Austerlitz vì mt l đơn gin: Ông cho rng ngưi lính Nga chng có lý do gì đ chết vì mt mnh đt ca k khác.[36]
Quân Pháp Phn công
Vào ngày 2 tháng 12, quân Nga tiến quân đ đánh vào cánh phi cNapoléon, đúng như ông ta đã d đoán. Ln này Kutuzov ch huy đo quân th tư, đây là đo quân duy nht ông đưc điu khin. Trong khi quân Nga ln lưt vưt qua cao đim Pratzen, thì Kutuzov, vi s nhy cm ca mt thiên tài quân s, đã nhn rõ tm quan trng ca cao đim Pratzen. Ông dng quân đy và "ch các đo quân đến đông đ". Tuy nhiên, mt ln na Nga hoàng Alekxandr I li phá bĩnh. Ông đui Kutuzov ra khi Pratzen và cùng vi vi hành đng đó, đã đưa c liên quân đến ch chết.
Ch ch có thế, Napoléon I xua quân tn công vào cao đim Pratzen. Mc dù chiến đu hết sc dũng cm, nhưng quân Nga ca Kutuzov nhanh chóng b quân Pháp áp đo. Bn thân ông b trng thương và suýt b bt sng, còn con r Ferdinand Tidengauden hi sinh ngay khi cm c xông ti. Trong khi đó, đt tn công vào cánh phi cùng vi đt tn công ca quân Áo vào cánh trái đu b đy lui. Ti lúc y, trung quân ca Napoléon t Pratzen, dưi s ch huy ca Nguyên soái Nicolas Soult, t tn công vào trung tâm ca liên quân, nơi đã b yếu đi khi di chuyn sang cánh. Thm ha Austerlizt bt đu. Sau mt trn chiến ác lit, quân Pháp phá v đi hình ca quân Áo và Nga, dn h vào tuyến sông h ca Davout. Pháo binh t trên đnh cao Pratzen bt phá d di, khiến mt h đóng băng nhanh chóng tan v, nhiu binh sĩ rt xung nưc chết đui, làm thương vong liên quân thêm trm trng. Liên quân bt đu rút chy ào t. Tưng Áo cũng b quân mà chy. Hai hoàng đế Franz II và Alekxandr I cũng may mn thoát nn.
Phía Pháp có 1305 chết, 6940 b thương, 573 b bt, phía Liên quân Áo - Nga có 15000 chết và b thương, 12000 b bt, b mt 180 khu pháo. Đây là mt trong nhng chiến thng ln nht ca Napoléon, và cũng là nguyên nhân dn đến s tan rã ca liên minh chng Pháp.
[sa]Chiến tranh vi Liên minh th tư
Bài chi tiết: Liên minh th tư
Hip ưc Tilsit: Napoleon hp viAlexander I ca Nga ti mt con bè trên sông Neman.
Đi quân ca Napoléon đã đánh thng quân Ph trong hai trn đánh liên tiếp  Jena và Auerstaedt (1806). Vào tháng 11 năm 1806, các đơn v quân Ph ln lưt đu hàng đi quân ca Napoléon. Vào ngày 24 tháng 10 năm 1806, ông và các quan tưng thăm viếng thành Potsdam - kinh đô th hai cVương quc Ph, và vào viếng m ca v vua - chiến binh li lFriedrich II Đi Đế ca nưc Ph năm xưa. Ông truyn lnh cho các tưng sĩ: [37]
Ba quân hãy cùng h mũ mão xung. NếNgài còn sng thì hn Trm và ba quân s không th đến đưc nơi đây.
—Napoléon Bonaparte
Vào ngày 25 tháng 10 năm 1806, binh đoàn ca Davout tiến hành l khi hoàn tiến vào kinh thành Berlin, đưc Napoléon ban thưng vì chiến công hin hách ti Auerstaedt.[37] Vào ngày 8 tháng 2 năm 1807, Napoléon chm trán ác lit vi liên quân Nga - Ph trong trn đánh ln tiEylau. M đu, quân Nga tiến công mãnh lit gây tn hi cho trung quân Pháp. Sau cùng, trn chiến kết thúc bt phân thng bi vi tn tht nng n cho c hai bên. Vào ngày 10 tháng 6 năm 1807, quân Nga đánh tan tác mt binh đoàn ca Napoléon trong trn đánh  Heilsberg, to điu kin cho ngưi Nga cm thy mình có th lôi kéo Áo tham chiến trong liên minh chng Pháp mt ln na. Vào ngày 14 tháng 6 năm 1807, nhân ngày k nim đi thng ca Napoléon trong trn Marengo, trn đánh tFriedland bùng n. Hoàng đế Napoléon đến bãi chiến trưng lúc chiu và ông huy đng tn công vào 17 gi. Quân Thiết K binh Pháp đã chc thng quân Nga, mang li chiến thng v vang cho ông.[38] Ngày 7 tháng 7 năm 1807 hip ưc hòa bình Tilsit đã đưc kí kết đ ngưPh g gc cho tht bi ca h.
[sa]Nưc Pháp nhng năm 1809-1812
[sa]Chiến tranh kinh tế vi nưc Anh
Sau hip ưc hòa bình Tilsit (1807), Napoléon tha thun vi Nga hoàng và t chc li kinh tế nhng nơi mà ông chiếm đóng. Nhưng do không th đánh thng quân Anh bng quân đi nên Napoléon quyết đnh làm cho nưc Anh suy yếu bng cách ngăn không cho tàu thuyn Anh tìm đưc th trưng tiêu th hàng hóa châu Âu. Ý nghĩa ca cuc chiến tranh kinh tế này là bóp nght nưc Anh và không cho mt chiếc tàu Anh nào đưc cp bến cho dù không phi tàu ca các thương gia Anh quc, vì thế các tàu bè mang c Anh đu b phá hy. Nhm duy trì cuc chiến tranh kinh tế, Napoléon thy cn thiết phi kim soát các b bin châu Âu như Đc, Ý, Tây Ban Nha và Na Uy đ chng buôn bán hàng lu. Trưc s xâm lưc ca quân Pháp, dân chúng Tây Ban Nha và Áo đã ni dy nhưng tháng 7 năm 1810 quân Pháp đã đàn áp h tàn bo và đã dp tt các cuc khi nghĩa đó.
[sa]Chiến dch nưc Nga
Bài viết (hoc đon) này hin gây tranh cãi v tính trung lp.
Đ
ngh: Ngưi gn tiêu bn nêu lý do ttrang tho lun. Nếu không có lý do ti trang tho lun, tiêu bn có th b tháo b.
Xin đ
ng xóa bng thông báo này cho đến khi kết thúc hoc đt đưc đng thun trong vn đ này.
Napoléon xâm lưc thành Moskva.
Nhn thNga vn còn giao thương vi Anh, năm 1812 Napoléon đã huy đng khong 65 vn quân xâm lưc Đế chế Nga. Đ đu tranh bo v đt nưc, ngưi Nga đã gp rút xây dng đưc mt đi quân đông đo khong 70 vn - 75 vn chiến binh nhưng trang b tương đi thiếu thn, ch khong 45 vn quân chính quy đưc trang b súng, s còn li là dân quân và k binh Cozak. Tinh thn yêu nưc ca nhân dân Nga sc sôi, h quyết tâm đu tranh đ tr thù cho nhng tht bi trưc Napoléon ti Austerlitz và Friedland, đ xé b cái nn hòa bình nhc nhã theo Hip đnh Tilsit. H cũng cương quyết không chu kiếp chư hu cho Napoléon, không đ cho s thn Pháp tác oai tác quái ti kinh thành Sankt-Peterbug.[39] Nguyên soái Mikhail Illarionovich Kutuzov - mt danh tưng đưc lòng toàn quân và dân Nga - tr thành Tng tư lnh Quân đi Nga kháng chiến chng Napoléon.[40] Trong trn đánh kch lit tBorodino, Quân đi Nga đã tiêu dit đưc rt nhiu k xâm lưc, sau đó h dn dn rút lui khi trn đa đ bo toàn lc lưng.[41] Cuc đi chiến ti Borodino tr thành mt đòn giáng tht nng n vào Napoléon cũng như chế đ đc tài ca ông ta. Napoléon đã tht bi trong mc tiêu chính ca ông ta là tiêu dit lc lưng Quân đi Nga ch trong mt trn đánh duy nht.[42]Napoléon tiến chiếm thành ph Moskva, nhưng Quân đi Nga thưng xuyên tp kích quân xâm lưc. Napoléon d đnh liên kết vi mt s nhóm nông dân chng đi nhưng không thành.
[sa]Rút lui
Tháng 10 năm 1812, Napoléon buc phi h lnh rút quân khi Nga. Trên đưng rút quân, quân Pháp b quân Nga truy kích quyết lit nên b thit hi nng n. Khi ra khi lãnh th nuc Nga, trong tay Napoléon ch còn 127.000 quân (nhưng do phi ri quân dc đưng đ bo đm liên lc nên con s thc tế ch khong 30.000).
Napoléon bt gi 2 lính Nga trên đưng rút lui tr v Pháp
[sa]Nưc Pháp nhng năm 1813-1814
Sau khi quân Pháp tht bi, trên toàn châu Âu các nưc đã liên kết vi nhau đ chng li Napoléon. Cao trào chng Pháp ni lên khp nơi, năm1814, liên quân Anh, Nga, Áo, PhThy Đin và quân Pháp đánh nhau d di trong trn Liên quc gia tLeipzig quân đi chư hu đã làm phn, quay mũi súng bn li quân Pháp. Quân Pháp bi trn thit hơn 30.000 quân. Quân Pháp tuy tht bi nhưng Napoléon thêm mt ln na chng t tài năng quân s, dùng 50.000 quân ca mình đánh bi 80.000 trong 230.000 quân liên minh.
[saế chế kết thúc
Các tưng lãnh châu Âu thy rõ ràng không thng đưc Napoléon v quân s nên dùng sc mnh chính tr đánh bi ông ta.Liên quân đã tn công chiếm th đô Paris khi ông ta không cnh giác. Đu năm 1814, Napoléon buc phi thoái v và b đày ra đo Elba (mt hòn đo nh ngoài khơÝ). Triu đình phong kiếBourbon ca vua Louis XVIII, em vua Louis XVI tr v nưc Pháp, bt đu chiếm li nhng đt đai đã b mt trong cuc cách mng và là vua kế v. Ngày 30 tháng 5 năm 1814, nưc Pháp ly li đưng biên gii. Tuy vy nhân dân và binh lính Pháp luôn mong mi Napoléon tr v. Sau đó vua Louis XVIII mc phi vô vàn khó khăn v chính tr và t đó nưc Pháp suy yếu dn và công nghip phát trin chm hơn, trong khi đó nưc Anh đã giàu lên gp bi nh kinh tế phát trin.
[sa]Vương triu 100 ngày
Napoléon trong trn Lutzen năm 1813 chng quân Nga-Ph
Đi quân ngưBa Lan ca Napoléon
Mt bui ttháng 3 năm 1815 Napoléon t đo Elba bí mt tr v Lyon.[43] Triu đình Bourbon phái nhiu quân đoàn đến đánh nhưng hết quân đoàn này đến quân đoàn khác hô to "Hoàng đế vn tuế" ri chy theo Napoléon. Napoléon không tn mt viên đn đ tr li ngôi v hoàng đế Pháp. Tin tc Napoléon quay tr v khiến các nưc châu Âu ht hong, h vi vàng liên minh vi nhau kéo quân t bn phương tám hưng đ v nưc Pháp. Ln này liên quân do ngưi Ph và ngưi Anh đng đu, tp trung đi quân ti vùng B.[43] Nhưng chính đây, Napoléon ch huy quân Pháp đánh bi nhiu cánh ca liên quân.
[sa]Trn Waterloo
Bài chi tiết: Trn Waterloo
Bn đ chiến dch Waterloo
Công tưc Wellington đã chn mt thung lũng rng phía Nam ngôi làng Waterloo đ làm nơi quyết chiến, quân Anh đóng phía Bchiến trưng đi din vi h là quân Pháp do Napoléon ch huy. Vn là mt nhà quân s tài năng, Wellington hiu rng, vi đi quân thiếu kinh nghim chiến đu mà ông đang nm trong tay, đi đu trc din vi Napoléon là t sát. Vì thế, Wellington đã chn bin pháp phòng th và chiến trưng Waterloo là mt đa đim rt phù hp vi ý đ này. Chiến trưng Waterloo nm phía sau mt gò đt cao giúp tránh đưc s quan sát ca quân thù, đng thi quân Anh đã ci to li 2 pháo đài là Hogoumont và La Haye Saint đưc bo v bi các đơn v thin x giàu kinh nghim, đây đưc coi là v trí chiến lưc, ym tr cho đi quân phòng th trưc sc tn công ca quân Pháp. Trưc đó, quân Pháp cũng gp nhiu khó khăn trong vic chuyn quân do tri mưa sut nhiu ngày, tuy nhiên, Napoléon không th chm tr bi như vy s to thêm thi gian cho quân Ph hi quân vi quân Anh. Như thế, bên tn công đã gp phi nhiu khó khăn ngay trưc trn đánh.
Quân K binh Pháp (bên phi) giao chiến vi quân Anh (bên trái) Waterloo
[sa]Din biến
Sáng sm ngày 18 tháng 6, Napoléon ra lnh cho quân Pháp nã pháo d di vào quân Anh,đến 10h sáng cùng ngày quân Pháp bt đu tn công, mc tiêu ca h ln này là pháo đài Hougomont, nếu chiếm đưc Hougomont, cánh trái ca quân Anh s b rơi vào thế nguy kch, đng thi nh đó, Napoléon có th quan sát toàn trn đa ca quân Anh. Nhn thc đưc tm quan trng chiến lưc đó, c hai v ch huy đu quyết tâm chiếm ly v trí này. Quân Pháp tiến công mnh m vào Hougomont, trn chiến din ra rt ác lit tuy nhiên, quân Anh vn gi đưc Hougomont, Napoléon đã c 14000 quân tn công bao vây Hougomont, nhưng Wellington đã kp c 12000 quân tiếp vin đến bo v pháo đài. Đến 11h cùng ngày, quân Pháp buc phi rút lui.
Quân Pháp tn công quân Anh pháo đài Hougoumont
K binh Pháp tn công quân Anh Quatre Bras trong chiến dch Waterloo
Sau đó, Napoléon cho pháo binh nã đn dn dp vào chiến tuyến ca quân Anh, 80 khu pháo bn không ngng vào quân phòng tuyến quân Anh nhưng điu Napoléon không h biết là chính tiếng pháo ca ông đã dn đưng cho quân Ph đang tiến đến hi quân vWellington vn cách đó ch 50 km. Đến 1h chiu, quân Pháp ngng nã pháo, b binh Pháp tiến công. Quân Pháp theo đi hình hình ct tn công vào đi hình phòng th ca quân Anh (đi hình hình ct mi ct có 150 ngưi theo chiu ngang và 24 ngưi theo chiu sâu, trên chiến trưng, đi hình này có th gây hong s cho đi phương bi s đông đo ca h, tuy nhiên, do vũ khí chính thi đó là súng ho mai có gn lưi lê nên đi hình này có đim yếu là ch có 2 hàng đu tiên có th khai ho đưc). Đi mt vi đi hình hình ct ca Pháp là đi hình phòng th chiu ngang ca quân Anh, đây đơn gin ch là đi hình xếp theo chiu ngang có t 2-4 hàng, tuy nhiên đi hình này có ưu đim là có th huy đng tt c ho lc cùng lúc. Chính nh điu này mà quân Anh đã chn đưc đt tn công ca quân Pháp, Wellington tung đi thiết k hoàng gia (Royal Dragoons) vào trn đánh. Kết hp vi b binh, h đã đánh bt quân Pháp tr li đim xut phát đ li sau lưng hàng nghìn xác chết.
Napoléon thay đi chiến thut, đến 3h chiu ông cho 2000 quân tn công vào pháo đài La Haye Saint, chiếm đưc La Haye Saint, Napoléon có th làm ch đưc vùng trung tâm chiến trưng. Pháo đài La Haye Saint đưc bo v bi 250 quân Đc đưc trang b loi súng rãnh xoáy hin đi thi đó, quân th thành đã chiến đu hết sc dũng cm đi đu vi quân đch đông hon gp 10 ln. Và cui cùng đến 4h chiu, quân Pháp đành phi rút lui, hơn 400 lính Pháp đã chết khi tn công pháo đài.
Hết sc tc gin, Napoléon ra lnh cho pháo binh nã đn d di lên đu quân Anh, cùng lúc đó, tưng Ney đã ch huy k binh sn sàng lao vào trn chiến. 12000 quân thiết k Pháp tiến thng vào trung tâm ca quân Anh, đến lúc này, Wellington mi ra lnh cho pháo binh khai ho d di vào k binh Pháp, b binh Anh nhanh chóng thiết lp đi hình hình vuông chuyên dùng đ chng li k binh. Bế tc trong tn công, k binh Pháp rút lui ri sau các đt pháo kích h li tiếp túc xông lên, nhưng trưc sc phòng ng mnh m ca b binh Anh và s tn công ca thiết k hoàng gia, cui cùng, tưng Ney đành ra lnh cho k binh rút lui. Napoleon li mt ln na ra lnh tn công pháo đài La Haye Saint, 6h30 chiu quân Pháp phát đng tn công, 2000 quân Pháp ào t tiến công như vũ bão vào pháo đài La Haye Saint, trong lúc này quân Anh li gp vn đ v đn dưc và h nhanh chóng b áp đo, trong s 400 quân gi thành ch còn 42 ngưi sng sót, quân Pháp đã kim soát đưc La Haye Saint[44].
Rng sáng ngày hôm sau, có mt đi quân đang tiến gn đến chiến trưng, và điu Napoleon lo s nht đã đến, đó chính là đi quân Ph doBá tưc von Blücher ch huy đến hi quân vi Wellington. Sau đó, quân Ph đã tn công vào sưn quân Pháp, 30000 quân Ph tn công vào ngôi làng đưc 20000 quân Pháp bo v. Napoléon đã quyết đnh đánh ván bài cui cùng, ông ra lnh cho 4500 quân Cn v tinh nhu ca mình tiến thng đến phòng tuyến quân Anh.
Quân Ph gii vây Plancenoit
Quân Cn v là đi quân thin chiến nht ca Napoléon, và ông tin tưng rng đây s là đi quân có đ kh năng chc thng hàng phòng ng ca quân Anh. Lúc này Wellington đã ra lnh cho các đơn v phòng th nm xung sau gò đt. Ông cho pháo binh bn d di vào quân Cn v Pháp, tuy nhiên, đi quân Cn v vn hùng dũng tiến ti. Tuyến phòng th đu tiên ca quân Anh nhanh chóng b đè bp, lúc này Napoléon đã bt đu nghĩ đến mt chiến thng, tuy nhiên, chính trong lúc này, kết cc ca cuc chiến đã đưc quyết đnh. Khi quân Cn v tiến sát đến tuyến phòng th th hai, Wellington ra lnh cho các đơn v đng lên, quân Pháp hoàn toàn bt ng, hơn 1400 khu súng ca quân Anh đng lot nã đn. 20% quân Pháp đã gc ngã ngay trong lot đn đu tiên, và Wellington đã tung ra đòn quyết đnh, ông ra lnh tng tn công. Các đơn v Anh ào t tiến công vào đi Cn v Pháp, quân Pháp đi bi buc phi rút lui và thiết lp tuyến phòng th.
Quân Anh phá vây quân Pháp Hougomont
Đến cui bui chiu, quân Anh và Ph đng lot tn công, đến lúc này c 3 cánh quân: trái, phi và trung tâm ca Pháp đu đã tan v. Liên quân nhanh chóng tiến thng đếParis, tưng Louis Nicolas Davout, B trưng Chiến tranh ca Napoléon đã b quân ca Blücher đánh bi tIssy vào ngày 3 tháng 6 năm 1815, đến đây, s phn ca Napoléon đã đưc đnh đot. Ngày 24 tháng 6 năm 1815, Napoléon thoái v kết thúc chính quyn 100 ngày ca ông. Vua Louis XVIII quay li ngai vàng nưc Pháp. Napoleon đã b đày đến đSaint Helena  Đi Tây Dương nơi ông sng nhng ngày cui cùng ca đi mình đó. Năm 1821, ông mt ti đo Saint Helena. V phn các tưng lĩnh Pháp, mt s ít quay tr li phc v cho LouisVIII còn li hu hết đu b hành quyết vì tphn quc, trong s đó có tưng Ney (có tài liu cho rng tưng Ney đã trn thoát sang M và cho đến ngày cui đi, ông mi thú nhn thân phn thc s ca mình). Vi đi thng ti Waterloo, nưc Ph đã vinh vin thoát khi cái ách đô h ca Napoléon.[45] Ch huy quân Ph tưng von Blücher sng nhng ngày cui cùng trong s hân hoan khi đã đánh bi k t thù ca mình, năm 1822 ông mt. Còn v tưng thng trn Wellington sau đó đã tr thành Th tưng Anh.
Vy là ch trong 2 ngày chiến tranh ác lit, s phn ca c Châu Âu đã đưc quyết đnh. Tht bi ca Napoléon đã mang li mt thế k hoà bình cho Châu Âu, các cưng quc thng trn đua nhau xâu xé các nưc nh, đng minh ca Napoleon và gây ra mm ho cho 2 cuc Thế chiến.
Quân Pháp phòng th Paris trưc cuc tn công ca Liên quân Áo-Ph-Nga năm 1814
[sa]Cái chết ca Napoléon
Cái chết ca Napoleon ti St Helena, 5 tháng 5 năm 1821
Mt ln na ông b buc thoái v và đày ra đSaint-Helena trên Đi Tây Dương. Ông vn tiếp tc bàn lun v quân s và xem lc lưngQuân đi Ph là i quân tinh nhu nht ca châu Âu" khi k v các cuc chinh pht ca chính mình. Quc vương Friedrich II Đi Đế là v danh tưng duy nht thế k trưc mà Napoléon thán phc.[46] Ti Saint-Helena, Napoléon đã sng đến cui đi (ông đã b đu đc bi ngưi thân cn ca ông bng thu ngân[cn dn ngun] mà thi by gi ngưi ta dùng đ giết chết nhng con chut).V hoàng đế Pháp mt thi uy chn châu Âu mt ngày 5 tháng 5 năm 1821, hưng th 52 tui. Trưc lúc trút hơi th cui cùng, ông đã nói:'Nưc Pháp...Quân đi...Tiến lên.
Đến năm 1840 chính ph Pháp đưa di hài ông tr v Paris. Napoléon an ngh Vin Phế binh (Les Invalides). Mt tài liu khác gn đây nói rng ông b chết do ung thư d dày, ch không phi là b đu đc[cn dn ngun]
[sa]Chiu cao ca Napoléon
Không như mi ngưi vn nghĩ, Napoléon không thp. Sau cái chết ca ông vào năm 1821, h đã đo đưc chiu cao ca ông là 5 feet 2 inchtheo đơn v foot ca Pháp, hay 5 feet 6,5 inch theo foot Anh (Imperial foot), có nghĩa là bng 1,686 mét, và như vy, chiu cao ca ông còn hơn chiu cao trung bình ca ngưi Pháp  thế k 19. Có vic hiu lm rng Napoléon thp là do có ngưi li dùng đơn v đo trên theo h thng đo ca Anh, trong khi 1 inch ca Pháp bng 2,71 cm còn 1 inch ca Anh thì bng 2,54 cm. Thêm mt lý do cho s hiu lm này là Napoléon có bit hiu là là Le petit caporal, nhiu ngưi s nghĩ petit có nghĩa là "nh", hoc "lùn". Ông cũng thưng xuyên b che khut bi các lính bo v xung quanh, nhng ngưi mà thưng cao t 6 feet tr lên. (Thc ra là do sau khi tt nghip trưng quân s ông có quân hàm không cao nên b gi là chàng lùn)[47]
[sa]Danh ngôn
§        Hi các binh sĩ! T trên đnh kim t tháp kia, bn mươi thế k đang nhìn các ngươi đó! (phát ngôn trong chiến dch Ai Cp)
§        Trong bui l xác nhn vào trưng quân s Paris, giám mc hi: "Sao tên thánh ca con Pháp không ai biết đến?". Napoléon tr li: "Thưa đc cha, các v thánh trên thiên đưng nhiu hơn s ngày trong năm. Tên ca các v không th có hết trong tm lch ch gm 365 v ca giáo hi".
Các câu nói ni tiếng khác ca ông:
§        Qun chúng ch là nhng con s không dài vô tn, giá tr ch con s đu!
§        Tôi có th tht bi mt trn đánh, nhưng tôi s chiến thng c cuc chiến tranh!
§        T ch tuyt vi đến ch l bch ch có mt bưc.
§        Trí thông minh ca con ngưi đưc tính t trán ti tri.
§        Chiu dài chân lý tưng bng khong cách t hông đến gót chân.
§        Không có cà phê, chính tr mt v ch còn có mùi.[48]
Phương châm hành đng ca ông:
§        Không có gì là không th[49]
§        Không nếu không nhưng phi thành công[cn dn ngun]
§        Khi tôi có mt mc đích to ln phi làm đưc, tôi s đp đ mi chưng ngi trên đưng